Narodowy Zasób Biblioteczny Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu

Narodowy Zasób Biblioteczny

Oddział Zbiorów Specjalnych 

Kierownik Zespołu NZB BUP:
mgr Jakub Łukaszewski, jl21380@amu.edu.pl, tel. 61 829-3829
Opiekun zbioru rękopisów:
dr Alicja Szulc, szulc@amu.edu.pl, tel.61 829-3827
Opiekun zbioru starych druków:
dr hab. Rafał Wójcik, rafal@amu.edu.pl, tel. 61 829-3829

Pracownia Zbiorów Ikonograficznych:
mgr Agnieszka Baszko, agnieszka.baszko@amu.edu.pl, tel. 61 829-3833
Pracownia Restauracji Książki:
mgr Jolanta Noskowiak, mikro@amu.edu.pl, tel. 61 829-3844
Kierownik Administracji Obiektu Biblioteki Uniwersyteckiej:
mgr inż Jacek Halicki, jhalicki@amu.edu.pl, tel. 61 829-3861

Narodowy Zasób Biblioteczny (NZB BUP) to zbiór najstarszych i najcenniejszych książek rękopiśmiennych i drukowanych w zbiorach BUP wpisanych przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego na ogólnopolską listę narodowego zasobu bibliotecznego. Zbiór ten liczy obecnie: 45 średniowiecznych kodeksów rękopiśmiennych oraz 19 starych druków i dwa inkunabuły: Almanach Cracoviense ad a. 1500 (ed. Leipzig: Wolfgang Stöckel, ca 1500) i tzw. Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy [w:] Reuchlin Ioannes, Vocabularius breviloquus etc. [ed. Strasbourg: Georgius Husner, 1488).

Kodeksy średniowieczne w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu

Zbiór kodeksów średniowiecznych BUP liczy 45 woluminów. Część trafiła do Biblioteki Uniwersytetu Poznańskiego w latach 30-tych XX w., w ramach trwającego od 1919 r. procesu polonizacji księgozbioru. W 1930/1931 r. decyzją Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego przekazano do Biblioteki UP starodruki i rękopisy z księgozbiorów Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, Gimnazjum św. Jana Kantego w Poznaniu oraz Państwowego Gimnazjum Męskiego w Chełmnie. Najstarszymi, a zarazem najcenniejszymi nabytkami z tego okresu są trzy kodeksy XV-wieczne pochodzące z opactwa cystersów w Paradyżu (przejęte z księgozbioru Gimnazjum św. Jana Kantego: Rkp.1730, Rkp.1737, Rkp.1753) oraz pergaminowy rękopis z XV w. (Rkp.1716 Dialogi Grzegorza Wielkiego), z biblioteki Gimnazjum w Chełmnie, o nieustalonej proweniencji pierwotnej (Rkp.1716).

Największa część rękopisów średniowiecznych trafiła do BU w ramach powojennej akcji zabezpieczania ocalałych księgozbiorów, głównie wielkopolskich, zarówno prywatnych, jak i należących do instytucji polskich i niemieckich. Wśród nich znalazło się blisko 40 kodeksów średniowiecznych, w dużej mierze nieposiadających znaków własnościowych. Choć niemożliwe jest ustalenie dokładnej proweniencji większości tych ksiąg, jednak okoliczności, w jakich znalazły się one w BU oraz ich tematyka, pozwalają wiązać je z wielkopolskimi ośrodkami kościelnymi, głównie z klasztorami.

 W zbiorze dominują kodeksy z XV i pierwszej połowy XVI wieku, 4 pergaminowe (Rkp.1716, Rkp.1730, Rkp.1750, Rkp.2010), 40 sporządzonych na papierze oraz jeden kodeks mieszany, zawierający karty papierowe i pergaminowe (Rkp.1749). 44 kodeksy zostały sporządzone w języku łacińskim, Rkp.1724 spisany w języku staroholenderskim.

Profil tematyczny kodeksów wskazuje na środowiska kościelne, przede wszystkim klasztorne, w których i na użytek których księgi te były sporządzane. Najliczniejszą grupę stanowią kolekcje kazań łacińskich (18), głównie anonimowe oraz pojedyncze kazania autorytetów kościelnych. Drugie miejsce zajmują teksty duszpasterskie i traktaty teologiczne, głównie patrystyczne, o tematyce ascetyczno-moralnej, dalej teksty biblijne z komentarzami, pisma hagiograficzne i przepisy kanoniczne.

 Część rękopisów ma formę popularnego w średniowieczu kodeksu zbiorowego, zawierającego odpisy tekstów różnych autorów, zróżnicowane pod względem formy i treści. Jednym z najciekawszych przykładów średniowiecznych miscellanea w zbiorach BU jest rękopis kanonika Jakuba z Kowalewic sporządzony ok. 1478 r. (Rkp.1746), zawierający mapę świata – tzw. mappa mundi typu T-O. Jest to jeden z nielicznych i najstarszych tego typu zabytków zachowanych w polskich rękopisach średniowiecznych.

W zbiorze znajdują się także księgi zawierające liczne glosy polskie. Uwagę historyków języka polskiego zwróciły dotąd trzy kodeksy z drugiej poł. XV w. (Rkp.1728, Rkp.1732, Rkp.1752) a także Rkp.1743 zawierający dwa kalendarze liturgiczne z XV w. z polskimi nazwami miesięcy, w tym jeden unikatowy kalendarz diecezji poznańskiej. Zostały one zidentyfikowane i opracowane przez poznańskiego badacza literatury średniowiecznej Henryka Kowalewicza. 

Zbiór 45 manuskryptów średniowiecznych stanowi ważną część polskiego dziedzictwa historycznego i kulturowego i wciąż czeka na dalsze wnikliwe badania kodykologów, paleografów i historyków.

Inkunabuły i stare druki w Narodowym Zasobie Bibliotecznym

„Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy” [w:] Reuchlin Ioannes, Vocabularius berviloquus etc., Strasbourg: [Typographus Iordani = Georgius Husner], 14 VI 1488, 2°. Sygnatura BUP Inc. 169

Na marginesach kart tego drukowanego łacińskiego słownika znajdują się polskojęzyczne odpowiedniki wpisane w 1544 roku przez bernardyna Bartłomiej z Bydgoszczy (1475-1548). Słownik zawiera ponad 11 tysięcy polskich haseł i obejmuje terminologię z zakresu medycyny, filozofii, teologii, botaniki, tematyki żeglarskiej. To najobszerniejszy tego typu słownik pierwszej połowy XVI wieku.

Kalendarz „krakowski” na rok 1500.

Almanach Cracoviense ad a. 1500. [Leipzig: Wolfgang Stöckel], [około 1500]. 1 karta, in pl°. Sygnatura BUP Inc. 370. Zabytek to górna część unikatowego kalendarza ściennego na 1500 rok, ułożonego przez anonimowego, krakowskiego astrologa. Nie notowane w Bibliografii Estreichera Polonicum jest świadectwem popularności skupionego wokół Akademii Krakowskiej środowiska matematyków i astrologów, których prace na przełomie XV i XVI wieku, chętnie przedrukowywano niemal w całej Europie. Kalendarz został odkryty w 1998 roku przez prof. Wiesława Wydrę. Poznański egzemplarz stanowi obecnie jedyną w świecie pozostałość wspomnianego druku.

Fragment prywatnego księgozbioru Andrzeja Frycza Modrzewskiego (ok.1503-1572).

Zidentyfikowane druki (12 dzieł w 5 woluminach) to obecnie najliczniejszy w zbiorach polskich fragment prywatnego księgozbioru tego słynnego pisarza politycznego doby Renesansu. Woluminy dają niebywałą możliwość wglądu w pisarski warsztat Modrzewskiego. Na kartach większości z nich znajdują się liczne ślady aktywnej lektury: zapiski marginalne i podkreślenia wykonane ręką autora „O naprawie Rzeczypospolitej”.

Staropolskie diariusze.

Zbiór sześciu staropolskich diariuszów z XVI w. spisanych na kratach drukowanych wielorocznych kalendarzy (tzw. efemeryd i almanachów) stanowi znakomite źródło do badań mentalności ludzi dawnych epok, ich życia codziennego jak i faktów związanych z historią Polski czy historią lokalną. Na uwagę zasługują protopamiętnikarskie zapiski poznańskich rajców i burmistrzów z XVI w.: Adama Pauliniego, Walentego Reszki Seniora i jego syna Walentego Juniora, przede wszystkim zaś niezwykle bogaty w treści diariusz Kaspra Goskiego, słynnego w całej Europie autora prognostyków i medyka. Cennym materiałem dającym wgląd w moralność duchowieństwa polskiego XVI wieku są zapiski kanonika Jana Żdżarowskiego. Życie codzienne drobnej szlachty województwa sieradzkiego obrazują zapiski Dziersława Zaleskiego i jego syna – Wojciecha.

Historia Polonica Jana Długosza.

Zabytek jest najstarszym znanym na świecie, drukowanym wydaniem Kroniki Jana Długosza. Historia Polonica ukazała się w 1614 roku w Dobromilu w oficynie Jana Szeligi. Wydanie nie zostało odnotowane Bibliografii Estreichera, gdyż uchodziło za zaginione w końcu XIX wieku. Niektóre opracowania wręcz podważały istnienie edycji z 1614 roku. Bezcenne Polonicum zidentyfikował prof. Wiesław Wydra w jednym z antykwariatów. Księgę zakupiono do zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu w 2000 roku.

Loading...
Skip to content