Nauka obywatelska (ang. citizen science) – rodzaj badań polegający na zbieraniu obserwacji (danych) przez uczestników projektu – wolontariuszy oraz zawodowych badaczy. Wolontariusze we współpracy z instytucją naukową nadzorującą określone badania, tworzą powszechnie dostępne bazy danych. W takim rozumieniu nauka obywatelska może być uznana za luźno powiązaną składową Otwartej Nauki.
Nauka obywatelska to także forma edukacji naukowej (prowadzona przez szkoły, muzea, biblioteki), forma współpracy w badaniach naukowych (wolontariusze stanowią bezpłatne wsparcie kadrowe nauki, niekiedy nawet finansując badania; crowdfunding) oraz ruch społeczny, stanowiący nowy wymiar budowy społeczeństwa obywatelskiego (zaangażowanie w projekty lokalne, działanie na rzecz ochrony środowiska, badanie poziomu zanieczyszczeń powietrza w najbliższej okolicy itd.).
Zagadnienie nauki obywatelskiej nie jest nowe, choć w przeszłości nie używano tego określenia. Jednym z przykładów społecznego zaangażowania w naukę jest wynalezienie konserwy: ważnym problemem podczas podbojów Europy przez Napoleona Bonaparte było dostarczanie świeżej żywności dla armii. W 1795 r. rząd francuski ogłosił konkurs (dla zwycięzcy przewidziano nagrodę 12 000 franków) na zaproponowanie nowych form konserwowania i przechowywania żywności na froncie. Zwycięzcą okazał się Nicholas Appert, wynalazca puszki konserwowej.
Inny przykład udziału wolontariuszy w badaniach naukowych, to przeprowadzone w 1900 r. przez Audubon Society bożonarodzeniowe liczenie ptaków, które spotkało się z niezwykłym odzewem społecznym.
W rozumieniu współczesnym termin nauka obywatelska został po raz pierwszy użyty w 1974 r. Od lat 90. XX w. zauważalny jest stały wzrost zainteresowania nauką obywatelską, do czego z pewnością przyczynił się rozwój technologii informatycznych i telekomunikacyjnych (szczególnie Internetu i telefonii komórkowej; smartfony) oraz narzędzi otwartego oprogramowania.
Nauka obywatelska w procesie badawczym ma wiele plusów, m.in. oszczędność środków finansowych; możliwość zbierania danych z dużych powierzchni (np. z zakresu występowania gatunków zwierząt czy roślin na różnych obszarach); walor edukacyjny. Ponadto ważny wydaje się też brak interesu, aby dane przekazywane przez wolontariuszy naukowcom były zafałszowane.
Pojawiają się jednak i wątpliwości związane z nauką obywatelską – według krytyków nie sposób kontrolować poboru danych wykonywanych przez wolontariuszy, przez co wyniki badań mogą być podważane. Ponadto pojawia się niebezpieczeństwo, że dane mogą być fałszowane z powodów ideologicznych lub też z powodu słabej znajomości metodologii badań naukowych.
Warto podkreślić, iż projekty naukowe wymagające skomplikowanych, ściśle przestrzeganych procedur lub powtarzalnych czynności, nie nadają się do wykonania w ramach wolontariatu.
Zagadnieniami związanymi z nauką obywatelską zajmuje się m.in. European Citizen Science Association (ECSA), wspierające zaangażowanie społeczne w naukę oraz propagujące ideę zrównoważonego rozwoju.
Wartość nauki obywatelskiej już w poprzednich latach zauważyła Komisja Europejska, która w czasie pandemii COVID-19 sfinansowała projekt Wykorzystanie nauki obywatelskiej do przyspieszenia badań nad COVID-19.