Próg pytania. Rysunki Herberta

Modlitwa Pana Cogito – podróżnika
Zbigniew Herbert

Panie
/…/
– dziękuję Ci że dzieła stworzone ku chwale Twojej
udzieliły mi cząstki swojej tajemnicy i w wielkiej
zarozumiałości pomyślałem że Ducio van Eyck
Bellini malowali także dla mnie
a także Akropol którego nigdy nie zrozumiałem do
końca cierpliwie odkrywał przede mną okaleczone ciało
/…/
dziękuję Ci Panie że stworzyłeś świat piękny i różny

a jeśli jest to Twoje uwodzenie jestem uwiedziony na zawsze i bez wybaczenia

Napis
Zbigniew Herbert

we mnie jest płomień
który myśli
wiatr na pożar i na żagle
/…/
gdy wyschnie źródło gwiazd
będziemy świecić oczom
gdy skamienieje wiatr
będziemy wzruszać powietrze

Próg pytania. Rysunki Herberta – wystawa w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu, pomyślana została jako prezent dla Zbigniewa Herberta z okazji jego setnych urodzin.

Wystawa rysunków powstała w należącej do Narodowego Centrum Kultury Galerii Kordegarda, w której była prezentowana w maju i czerwcu bieżącego roku. Dzięki zaangażowaniu Katarzyny Haber, kuratorki wystawy, udało się zrealizować przeniesienie części ekspozycji do Poznania. Już od 29.10.2024 roku w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu będzie można zobaczyć 54 faksymilia rysunków Zbigniewa Herberta, wybranych z niemal 5000 szkiców zawartych w 290 szkicownikach podróżnych. Całość twórczej spuścizny poety, zarówno literackiej, jak i graficznej, przechowywana jest w Archiwum Zbigniewa Herberta w Bibliotece Narodowej w Warszawie. Rysunkom towarzyszyć będzie prezentacja podwójnego debiutu poetyckiego Zbigniewa Herberta (niezamierzonego – w tygodniku „Dziś i Jutro” z 17.09.1950 roku oraz książkowego – w almanachu poetyckim „…każdej chwili wybierać muszę” z 1954 roku), pierwodruków tomów poetyckich i zbiorów eseistycznych, wyborów korespondencji oraz rozmaitych Herbertianów.

Rysunki Herberta powstawały na przestrzeni ponad 40 lat, wykonywane były na różnych podłożach i różnymi technikami (długopis, flamaster, ołówek, rzadko akwarela), przez co tylko część oryginałów można bezpiecznie eksponować. Ze względów konserwatorskich zdecydowaliśmy się zaprezentować na wystawie faksymilia, czyli wierne reprodukcje wybranych prac.

Zbigniew Herbert nie był historykiem sztuki (podobnie jak nie studiował historii literatury).Był pasjonatem, karmił się sztuką. Od pierwszej podróży zagranicznej w 1958 roku konsekwentnie wybierał miejsca sztuką emanujące: Francję, Włochy, Grecję, w której był zakochany. Wybierał sztukę starożytną, średniowieczną, renesansową, mieszczańskie malarstwo holenderskie XVII wieku, szczególnie „małych mistrzów”.
Potrafił spędzić w muzeum kilka godzin przed jednym płótnem, notując, a zamiast fotografii wybierając szkicowanie detali czy kompozycji. Świadectwem tych fascynacji są zachowane w Archiwum notesy i szkicowniki zawierające tysiące rysunków.
Jego fascynację historią sztuki odnajdujemy w tomach esejów publikowanych częściowo już po śmierci poety: Barbarzyńca w ogrodzie (1962), Martwa natura z wędzidłem (1993), Labirynt nad morzem (2000), Mistrz z Delft (2008), ale i w wierszach: Dedal i Ikar (z tomu Struna światła, 1956) przywołujący obraz Pietera Bruegela Starszego „Pejzaż z upadkiem Ikara” z ok. 1557, Apollo i Marsjasz (Studium przedmiotu, 1961): obraz Tycjana z ok 1560-1576, Mona Liza (Studium przedmiotu, 1961), będąca oczywistym dialogiem z bohaterką płótna Leonarda da Vinci, Pan Cogito spotyka w Luwrze posążek Wielkiej Matki (Pan Cogito, 1974) i wielu innych.

Wernisaż planowany jest 29.10.2024 o godz. 13.00. Odwiedzającym wystawę tego dnia towarzyszyć będzie głos poety czytającego swoje wiersze.

Tego samego dnia o godz. 17.00 rozpocznie się Herbertowski wieczór urodzinowy, który będzie miał formę przyjęcia urodzinowego, spotkania przyjaciół poety, poezji i sztuki. Zapraszamy zatem na spotkanie z Herbertem za pośrednictwem jego twórczości, fotografii, czytanych przez niego wierszy, wspomnień…

Wieczór poprowadzi prof. dr hab. Agata Stankowska, kierownik Zakładu Literatury i Kultury Nowoczesnej IFP UAM, historyk i teoretyk literatury, badająca poezję XX i XXI wieku i związki między literaturą, sztuką i filozofią. Gościem honorowym spotkania będzie prof. dr hab. Edward Balcerzan, legenda poznańskiej polonistyki, wybitny polski teoretyk literatury, badacz poezji XX i XXI wieku, ale także poeta, prozaik, tłumacz i przyjaciel Zbigniewa Herberta. Będziemy również gościć prof. UAM dr. hab. Michała Haake z Zakładu Historii i Teorii Badań nad Sztuką, znawcę historii malarstwa nowożytnego i sztuki nowoczesnej, zainteresowanego hermeneutyką historyczno-artystyczną, teorią symbolu i twórczości portretowej, komparatystyką oraz krytyką artystyczną.

Spotkanie odbędzie w Katalogu na I piętrze Biblioteki, gdzie wciąż udostępniamy historyczny katalog kapsułkowy, z jakiego poeta prawdopodobnie korzystał podczas swoich kwerend bibliotecznych w wielu europejskich bibliotekach. Podczas wieczoru będzie można posłuchać unikalnych nagrań Herberta czytającego swoje wiersze – jedno z nich pochodzi z roku 1998, drugie z 11.12.1984 roku – ze spotkania w Collegium Novum w Poznaniu (zarejestrowano również pytania publiczności i odpowiedzi Zbigniewa Herberta).

Trudno uwierzyć, że ten poeta o silnym głosie, nieustająco aktualny, obecny w życiu kilku przełomowych pokoleń w Polsce, obchodziłby teraz setną rocznicę urodzin. Jego poezję cechuje świeżość i młodzieńczość, mimo jej historyczno-politycznego ciężaru. Był Herbert poetą przenikliwym i czułym, o czystej i odważnej wyobraźni, kreującej wiersze-syntezy, skupione na rzeczach pierwotnych i ostatecznych. Dlatego Herberta można czytać zawsze i wciąż. 

Podziękowania

Jesteśmy ogromnie wdzięczni spadkobiercom Zbigniewa Herberta: Pani Katarzynie Herbertowej, Pani Beacie Lechnio i Panu Rafałowi Żebrowskiemu za wspaniałomyślne wyrażenie zgody na prezentację wystawy w gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.

Dziękujemy instytucjom partnerskim: Narodowemu Centrum Kultury i Galerii Kordegarda za wypożyczenie faksymiliów i Bibliotece Narodowej, w której zdeponowane są oryginały – za zgodę na ich prezentację.

Fot. Joanna Błoch